საგანმანათლებლო პოლიტიკის ფორმირების პრობლემების შესახებ

უმაღლესში მისაღებ სისტემასთან დაკავშირებით საქართველოს პრეზიდენტმა და მთავრობამ ბოლო თვის განმავლობაში ორი მნიშვნელოვანი ინიციატივა შემოგვთავაზა. ორივე მნიშვნელოვანია არა მხოლოდ უმაღლესი განათლებისთვის. ორივე პირდაპირ კავშირშია სასკოლო განათლების სისტემის წარმატებასთანაც. პირველი წლევანდელ აბიტურიენტებს ეხება და სამის ნაცვლად ოთხი სავალდებულო გამოცდის შემოღებას და დაფინანსების უნარების გამოცდის ნაცვლად ოთხი გამოცდის შედეგების მიხედვით განსაზღვრას გულისხმობს. მეორე ცვლილება კი - შესაძლოა, რამდენიმე წელიწადში შევიდეს ძალაში. ის სკოლის გამოსაშვები გამოცდების შემოღებით ერთდროულად უმაღლესის მისაღები და ამავდროულად სასკოლო სისტემის შეცვლას გულისხმობს. ცვლილებების წარმატებისთვის აუცილებელია სწორი დაგეგმვა და თანამოაზრეთა გუნდი. შევეცდები აღვწერო, პირველი ცვლილების მომზადების ზოგიერთი ეპიზოდი იმისთვის, რომ მეორის გააზრებისთვის მომზადება დავიწყოთ.


არგუმენტები
სავალდებულო ოთხი გამოცდისა და დაფინანსების ახალი სქემის იდეა გამოცდების ეროვნულ ცენტრის დირექტორს ეკუთვნის. 2008 წლის, 6 მაისის, გაზეთ ალიაში ქალბატონი მაია წერს, რომ გამოცდების ცენტრმა მოამზადა ცვლილებათა პაკეტი, რომელიც გადაგზავნილია შესაბამის სამინისტროში. მისი აზრით ოთხი სავალდებულო გამოცდის მიხედვით ჩარიცხვა და დაფინანსება უკეთესი სისტემაა, რადგან ზოგი აბიტურიენტი სამ გამოცდას აბარებს, ზოგი კი ოთხს, რაც უსამართლოა. სახელმწიფოს აღარ მოუწევს ერთი გამოცდის შედეგების მიხედვით დაფინანსება და თან ამ ცვლილებით ყველა თანაბარ პირობებში მოექცევა.

დაფინანსების სქემის ცვლილება ბოლო წლებში უკვე მეორედ ხდება. 2005 წელს სახელმწიფო გრანტის განაწილება სამი გამოცდის შედეგების მიხედვით ხდებოდა. აბიტურიენტების ნაწილი აბარებდა ოთხ გამოცდას, ნაწილი კი სამს. მაშინ მეოთხე გამოცდად მხოლოდ მათემატიკის არჩევა შეიძლებოდა. სახელმწიფო გრანტის მისაღებად გათვალისწინება ხდებოდა ქართულისა და უნარების ტესტის შედეგებს დამატებული მათემატიკასა და უცხო ენის ქულებს შორის უმაღლესი ქულა. 2006 წელს გადაწყდა, რომ დაფინანსება მხოლოდ უნარების ტესტის საფუძველზე მოხდებოდა. 2006 წლის 1-2 ივნისის გაზეთ ხვალინდელი დღისთვის მიცემულ ინტერვიუში ქალბატონი მაია მიმინოშვილი ასე ასაბუთებს ამ ცვლილების უპირატესობას: "დაფინანსების ამ პრინციპით, ყველა სტუდენტი თანაბარ პირობებში აღმოჩნდება, რადგან მათი შეფასების კრიტერიუმი ერთი - ზოგადი უნარების გამოცდის შედეგი იქნება". დამეთანხმებით, რომ უცნაურია, როდესაც თანაბარ პირობებში ჩაყენების მოტივით, ხან ვზრდით გამოცდების რაოდენობას და ხან კი - ვამცირებთ.

გამოცდების ეროვნული ცენტრის დირექტორი 2008 წლის ინტერვიუში, ამბობს, რომ ერთი გამოცდის შედეგზე დაფინანსების დაფუძნება იმის გამო მოხდა, რომ ზოგი სამ გამოცდას აბარებდა, ზოგი კი ოთხს და შესაბამისად ძნელი იყო საერთო კრიტერიუმით საუკეთესოების შერჩევა. სინამდვილეში, 2006 წელს ცვლილებების დასასაბუთებლად გამოცდების ცენტრის თანამშრომლებს გაცილებით უფრო დახვეწილი არგუმენტები მოჰყავდათ. მაგალითად, ისინი ხსნიდნენ, რომ: ა) უნარების გამოცდებსა და სხვა გამოცდებს შორის არის მაღალი დადებითი კორელაცია. ეს ნიშნავს, რომ რაც უფრო მაღალია უნარების ტესტის შედეგი, მით უფრო მაღალია ალბათობა, რომ სხვა საგანშიც მაღალი ქულა გექნება. უნარების გამოცდით დაფინანსდება, თუ რამდენიმე გამოცდით შედეგი მაინც იგივე გვექნებაო; ბ) უნარების ტესტის შედეგი ნაკლებად დამოკიდებულია შენს რომელიმე მასწავლებლის კვალიფიკაციაზე. ამგვარად შესაძლებელია შენ გყავდეს ცუდი მასწავლებელი მაგ. უცხო ენაში, მაგრამ ეს შენს უნარებზე იმდენად არ მოქმედებდეს. უცნაური არგუმენტია და მთლად თავსებადი პირველ არგუმენტთან არ იყო, მაგრამ მაინც თამამად გამოითქმებოდა პრეს-კონფერენციებზე. გ) დაფინანსებისთვის კონკურსში მონაწილეობა ასევე წინა წელს ჩაბარებულ სტუდენტებსაც უნდა შეძლებოდათ. არ იყო სასურველი, რომ მათთვის ერთზე მეტი გამოცდის ჩაბარება გვეთხოვა. ცენტრის თანამშრომლების მოსაზრებით, ეს უსამართლოც იქნებოდა, რადგან ისინი უმაღლესში უკვე მეტ ცოდნას მიიღებდნენ ერთი წლის განმავლობაში. უნარების განვითარება კი ამ წლის განმავლობაში მნიშვნელოვნად არ მოხდებოდა. დ) იმის გამო, რომ უმცირესობებს უწევდათ ქართული ენის ჩაბარება და კონკურენცია გრანტის მისაღებად ქართული ენის შედეგის მიხედვით ქართულენოვან აბიტურენტებთან უწევდათ, უპრიანი იყო უნარების შედეგებით დაფინანსება, რადგან მათ რუსულად, შემდგომში კი, უკვე ასევე აზერბაიჯანულად და სომხურად შეეძლოთ უნარების ტესტის ჩაბარება. ე) უნარების ტესტის მიხედვით დაფინანსება უფრო გამართლებული იყო მეცნიერულადაც. გამოცდების ცენტრის თანამშრომლების აზრით ფსიქომეტრიულად შედარებადი არ იყო ორ სხვადასხვა გამოცდაზე მიღებული ქულა ერთმანეთთან. ანუ მათი აზრით დასაშვები არ იყო მათემატიკის ქულების შედარება ვთქვათ ლიტერატურის ქულებთან ერთიანი კონკურსის ფარგლებში. ეს საკითხების არასრული ჩამონათვალია, მაგრა ვფიქრობ, რომ საკმარისია იმის საჩვენებლად თუ რაოდენ კომპლექსურ შესწავლას საჭიროებს თითოეული ასეთი ნაბიჯი. სისტემაში ჩახედული თვალი იმას შეამჩნევს, რომ არაქართულენოვანი აბიტურიენტების პრობლემის გამოკლებით ყველა ზემოთ ჩამოთვლილი არგუმენტი დღესაც ვალიდურია და პასუხგასაცემი ახალი ცვლილების ფონზე.
განათლების პოლიტიკის წარმატების მინიმალურ პირობას იმის გაცნობიერება შეადგენს, რომ ნებისმიერი ნაბიჯის გადადგმისას აუცილებელია წინასწარი რისკების გათვლა, შეფასება, ანალოგიური პოლიტიკების შესწავლა, ანალიზი, პოლოტირება, დანერგვა, შედეგების შესწავლა და ახალი რისკების გათვალისწინებით ძველი პოლიტიკის გაუმჯობესება. ასევე მნიშვნელოვანია პოლიტიკური ნებისა და საერთო მიზნების მქონე გუნდის არსებობა.

პრობლემები
1. განათლებისა და მეცნიერების სამინისტროს ხელმძღვანელობის ხშირი ცვლილება ერთი მხრივ და მეორე მხრივ დოკუმენტირებული საჯარო თუ შიდა დისკუსიების ნაკლებობა ინსტიტუციური მეხსიერების შექმნას ხელს უშლის. ამიტომ არის ადვილი, ორ სხვადასხვა მინისტრს ადამიანმა ურთიერთსაწინააღმდეგო პრინციპი ერთი და იმავე არგუმენტით დაუსაბუთოს. ზოგადად, 2004-დან მოყოლებული სისტემის ცვლილების პროექტების, კონცეფციების საჯარო დისკუსიებისთვის გამოქვეყნების პრაქტიკა შემცირდა. 2006 წელს, გამოცდების ცენტრს საჯაროდ მოუწია პარლამენტის დარწმუნება დაფინანსების სისტემის ცვლილებასთან დაკავშირებით. წელს ცვლილებების შესახებ მთავრობის სხდომის შემდეგ შევიტყვეთ.
2. ეროვნული გამოცდებთან მიმართებაში სამინისტრომ შემკვეთის, ხოლო ცენტრმა შემსრულებლის როლი ნელნელა დაკარგა. ცენტრი დღეს უკვე დამოუკიდებელი პოლიტიკის განმახორციელებელია და ნაკლებად თანამშრომლობს სისტემის სხვა ნაწილებთან, მათ შორის მის ზემდგომთანაც კი. მაგ. გამოცდების ეროვნული ცენტრის დირექტორი და სხვა თანამშრომლები საჯაროდ საყვედურებენ იმ უმაღლესებს, რომლებიც ოთხის ნაცვლად სამ გამოცდას ირჩევნდნენ. უმაღლესები მათი აზრით ხარისხზე უარს სტუდენტების მოზიდვისთვის ამბობდნენ. პრობლემის საილუსტრაციოდ გთავაზობთ ინტერვიუს ბატონ თამაზ ჯოლოგუასთან 2008 წლის 27 იანვრის რეზონანსში. ერთ-ერთ კითხვაზე ბატონი თამაზი პასუხობს: "... ცენტრში ვარ ქართული ენისა და ლიტერატურის ჯგუფის ხელმძღვანელი-ექსპერტი. ჩვენი საექსპერტო ჯგუფი ვერ ვიტყვი, რომ მთლად დამოუკიდებელია-მეთქი, მაგრამ ეს არის ცალკე ორგანიზაცია, რომელსაც ევალება აბიტურიენტებისთვის საგამოცდო პროგრამების გამოცემა. ჩვენი ფუნქციაა, ქართული ენისა და ლიტერატურის ტესტების შედგენა. ეს არის ჩემი პროფესიული მოვალეობა და არა - თანამდებობა. ისედაც, გამოცდების ეროვნული ცენტრი არ არის ამ ხელისუფლების მონაპოვარი და შესაბამისად, არც ლომაიას მიუძღვის მის შექმნაში რამე წვლილი. მე სრულებით არ ვთვლი იმას, რომ ვექვემდებრები განათლებისა და მეცნიერების სამინისტროს. ფორმალურად კი ასეა, მაგრამ რეალურად - არა." შემდეგ ყვება იმის შესახებ, თუ როგორ ”დაუფასეს” ბატონ გია ნოდიას ეგზიტპოლები, როგორ დაინგრა მაქსიმალურად ლომაიას დროს განათლების სისტემა ისე და ა.შ. ამგვარი დამოკიდებულება სამწუხაროდ ტენდენციის ნაწილია და არა ერთეული შემთხვევა. ცენტრის დირექტორი აცხადებს, რომ სასწავლო გეგმის დანერგვა არასწორად ხდება, საბუნებისმეტყველო ჯგუფი დემარშებს აწყობს სამინისტროს სხვა ცენტრის მოწყობილ შეხვედრებზე და ა.შ. არც დაგეგმვაა და არც გუნდური მუშაობა, პასუხისმგებლობა.

გაკვეთილი
ცვლილების პროექტი, რომელიც პრეზიდენტმა წარმოადგინა სკოლებში გამოცდების გადატანასთან დაკავშირებით, კომპლექსურ დაგეგმვას და განხორციელებას გულისხმობს. თუ ცვლილებები ისე დაიგეგმება, როგორც ეს მეოთხე სავალდებულო გამოცდის დამატებისას მოხდა, დიდია ალბათობა, რომ გაცილებით უფრო მეტ ნეგატიურ შედეგებთან მოუწევს განათლებისა და მეცნიერების სამინისტროს ახალ ხელმძღვანელობას გამკლავება ვიდრე მის შესაძლებლობებში იქნება. ეს განსაკუთრებით პრობლემატური იქნება, სანამ სკოლების პასუხისმგებლობების ზრდის პარალელურად თითოეული სკოლის მხარდაჭერის სისტემაც არ გაძლიერდება.