დეცენტრალიზაცია
ინსტიტუციური მოწყობა
სკოლის მართვა
შემოკლებული
რატომ არის მნიშვნელოვანი სკოლების აკრედიტაცია?
სკოლებში ხარისხის უზრუნველყოფის თანამედროვე სისტემა, რომელიც აწყობილია ე.წ. მენეჯერიალიზმის პრინციპებზე გულისხმობს იმას, რომ სახელმწიფო ადამიანს (მოსწავლეს) აძლევს ფინანსებს იმისთვის, რომ სერვისი შეისყიდოს. სახელმწიფო ამავე დროს ცდილობს, რომ ერთი მხრივ მონიტორინგი განახორციელოს იმის, თუ რამდენად შეესაბამება სერვისის მიმწოდებლების დონე იმ მოთხოვნებს, რაც აუცილებელია მისი მიზნების მიღწევისთვის, ხოლო მეორე მხრივ ცდილობს, რომ დაეხმაროს სერვისის მიმწოდებლებს ხარისხის გაუმჯობესებაში. თავისთავად, მონიტორინგი არა მხოლოდ იმისთვის ხორციელდება, რომ სახელმწიფომ იცოდეს თუ რაში იხარჯება მისი ფული, ან აქვთ თუ არა მის მოქალაქეებს დაიკმაყოფილონ მათი ფუნდამენტური უფლება მიიღონ განათლება. მონიტორინგი თავის მხრივ ინსტრუმენტია მეორე მიზნის მისაღწევად, ანუ ხარისხის გაუმჯობესებისთვის. ერთერთი გზა ხარისხის მონიტორინგისა და ხარისხის გაუმჯობესებისთვის არის სწორედ სკოლების აკრედიტაცია.
რისი მონიტორინგი და რისი ხარისხის გაუმჯობესებას უნდა გულისხმობდეს სკოლების აკრედიტაცია
1. სასწავლო პროცესი:
- რამდენად სრულდება ეროვნული სასწავლო გეგმა
- რამდენად ეფექტურად იყენებენ სწავლების მეთოდებს მასწავლებლები
- რამდენად არის სკოლა ორიენტირებული ზოგადი განათლების ეროვნული მიზნების განვითარებაზე
- რამდენად აქვს მოსწავლეს შესაძლებლობა საკუთარი ინტელექტუალური, სოციალური თუ ფიზიკური პოტენციალის მაქსიმალური რეალიზებისა და განვითარებისთვის.
2. სკოლის ინფრასტრუქტურა
- რამდენად აქვს სკოლას ის ფიზიკური პირობები, რომ მოსწავლეს შეეძლოს იმ უნარების განვითარება, ცოდნის მიღება და ღირებულებების ჩამოყალიბება რაც სახელმწიფოს მიზნებშია
- რამდენად უსაფრთხოა სკოლაში სიარული?
3. სკოლის მენეჯმენტი
- რამდენად ხდება ფიზიკური თუ ადამიანური რესურსების მაქსიმალურად გაუმჯობესება და მართვა
- რამდენად ორიენტირებულია სკოლა თითოეული მოსწავლის ინტერესებისა და საჭიროებების გათვალისწინებასა და დაცვაზე?
- რამდენად არის სკოლა ორიენტირებული განვითარებაზე?
აკრედიტაციის შემოღებასთან დაკავშირებით არსებობს აზრთა სხვადასხვაობა. საწინააღმდეგო მოსაზრებებიდან ყველაზე ხშირად გაისმის შემდეგი: რამდენად არის დასაშვები, რომ სკოლას მოეთხოვებოდეს, რომ უზრუნველყოს სწავლისთვის საჭირო პირობები, როდესაც ეს სახელმწიფოს ვალდებულებაა. ხშირად აქცენტი ინფრასტრუქტურაზე კეთდება, მაგრამ ხანდახან იგულისხმება ხოლმე ასევე ადამიანური რესურსები და სასწავლო პროცესიც.
ასევე აკრედიტაციის სისტემის მოწინააღმდეგეები ამბობენ, რომ ეს სისტემა გამოიწვევს სკოლების დახურვას. ეს ერთი მხრივ სახელმწიფოს მიერ თავის ვალდებულებებზე უარის თქმას გულისხმობს. მეორე მხრივ კი ეს გულისხმობს განათლების შესაძლებლობის დაკარგვას საქართველოს იმ მრავალი მოქალაქისთვის, რომელსაც სკოლის არჩევის შესაძლებლობა არ აქვს იმის გამო, რომ მის დასახლებაში მხოლოდ ერთი სკოლაა. თავისთავად ეს მოსაზრებები მცდარია, რადგან აკრედიტაცია სულაც არ გულისხმობს იმას, რომ სახელმწიფომ საკუთარი ვალდებულება ინფრასტრუქტურის განვითარებაზე სხვას გადააბაროს და/ან სკოლები დახუროს. აკრედიტაციის ერთერთი უკიდურესი გამოსავალია სკოლის დახურვა, ხოლო ტიპიური კი შენიშვნები, რეკომენდაციები და სამოქმედო გეგმაა, რომელზეც სახელმწიფო და სკოლა თანხმდებიან. თუ სკოლა და სახელმწიფო, ორივე შეთანხმებას ასრულებს, სკოლა ყველა შემთხვევაში გადის აკრედიტაციას. სკოლა კი ალბათ მხოლოდ იმ შემთხვევაში ვერ უნდა გადიოდეს აკრედიტაციას, თუ იქ უბრალოდ სწავლა არ მიმდინარეობს. საქართველოში არსებობს ასეთი სკოლები, სადაც უბრალოდ მოსწავლეების რაოდენობა ყოველწლიურად იკლებს და დასახლებების გაქრობის ხარჯზე სკოლებიც ქრება.
აკრედიტაციის არარსებობის შემთხვევაში - სახელმწიფოს იმაზე ნაკლები ვალდებულებები აქვს საკუთარი მოქალაქეების წინაშე ვიდრე მისი არსებობისას. თუ არ არსებობს მკაფიო სტანდარტები და ამ სტანდარტების შესრულებაზე საზოგადოება არ არის ინფორმირებული, ცხადია, რომ პასუხისმგებლობა არის ნაკლები. შესაძლოა სწორედ ამის გამოა, რომ ზოგიერთი სახელმწიფო მოხელე ეწინააღმდეგება სკოლების აკრედიტაციას, რადგან ასეთ შემთხვევაში დგება საკითხი განათლების ინფრასტრუქტურის დეტალური შესწავლის, შედეგების გასაჯაროებისა და ბიუჯეტის შემდგომი მკვეთრი ცვლილების აუცილებლობის.
აკრედიტაციას გარკვეულწილად ეწინააღმდეგებიან ასევე მასწავლებლების პროფესიული კავშირები. მათ კარგად იციან, რომ აკრედიტაციის შედეგად სკოლების დახურვის საფრთხე ნაკლებია, მაგრამ საფრთხე არსებობს იმის, რომ მასწავლებლების პასუხისმგებლობა გაიზრდება. პასუხისმგებლობის გაზრდა კი ისევე, როგორც ზოგიერთი სახელმწიფო მოხელისთვის ასევე მასწავლებლისთვის ზედმეტი ტვირთია. განსაკუთრებით მძიმეა ეს ტვირთი იმ პირობებში, როდესაც სკოლის დირექტორებს, რომლების პირდაპირი მოვალეობაცაა ხარისხის გაუმჯობესება აქვთ არაპირდაპირი მითითება სახელმწიფოსგან, რომ ნაკლებად გააღიზიანონ მასწავლებლები, ნაკლებად გაუშვან ისინი სამსახურებიდან, რომ უკმაყოფილო ელექტორატს კიდევ დამატებითი ძალები არ შეემატოს. დირექტორები ეძებენ სახელმწიფოსვე შემოღებულ ინტრუმენტებს, რომელიც მათთვის არგუმენტი იქნება არასათანადო კვალიფიკაციის მასწავლებლის შეცვლისთვის. შესაბამისად მასწავლებლების ნაწილს, რომლებსაც იმედი არ აქვთ საკუთარი პროფესიონალიზმის ეშინია ნებისმიერი ასეთი სისტემის.
მაშ ვინ უნდა იყოს აკრედიტაციის მთავარი მომხრე სახელმწიფოს გარდა? პირველ რიგში ეს განათლების ხარისხის გაუმჯობესებით დაინტერესებული მთავარი აქტორები უნდა იყვნენ - მშობლები! სწორედ მშობლებისთვის იქნება მთავარი, რომ აირჩიონ სკოლები ობიექტურად დადასტურებული ხარისხის მაჩვენებლების მიხედვით. ასევე მშობლებისთვის არის მნიშვნელოვანი, რომ ჰქონდეთ თავად სახელმწიფოს მიერ აღიარებული ხარისხის მაჩვენებლები, იმ მომენტში, როდესაც ისინი საკუთარი შვილების სკოლების ინფრასტრუქტურის გაუმჯობესებას ლობირებენ ადგილობრივი თუ ცენტრალური ხელისუფლებასთან.
თუ დაფინანსების სისტემა ისე იქნება მოწყობილი, რომ ადგილობრივი ხელისუფლება ცენტრალურისგან სუფსიდიებს მიიღებს მხოლოდ იმ შემთხვევაში თუ სკოლების ხარისხი იქნება დასაშვები, აკრედიტაციის მხარდამჭერების რიცხვიც გაიზრდება და გავლენის არეალიც.
ამ ეტაპზე მნიშვნელოვანია, რომ სკოლების აკრედიტაცია ჩატარდეს, ჩატარდეს კვალიფიციურად და ჩატარდეს ისე, რომ სახელმწიფო არ შეეცადოს, რომ საკუთარი მოქალაქეებისგან დამალოს ის ნაკლი, რომელიც თითოეულ სკოლას აქვს მიუხედავად მისი მატერიალური თუ ადამიანური რესურსებისა.
რისი მონიტორინგი და რისი ხარისხის გაუმჯობესებას უნდა გულისხმობდეს სკოლების აკრედიტაცია
1. სასწავლო პროცესი:
- რამდენად სრულდება ეროვნული სასწავლო გეგმა
- რამდენად ეფექტურად იყენებენ სწავლების მეთოდებს მასწავლებლები
- რამდენად არის სკოლა ორიენტირებული ზოგადი განათლების ეროვნული მიზნების განვითარებაზე
- რამდენად აქვს მოსწავლეს შესაძლებლობა საკუთარი ინტელექტუალური, სოციალური თუ ფიზიკური პოტენციალის მაქსიმალური რეალიზებისა და განვითარებისთვის.
2. სკოლის ინფრასტრუქტურა
- რამდენად აქვს სკოლას ის ფიზიკური პირობები, რომ მოსწავლეს შეეძლოს იმ უნარების განვითარება, ცოდნის მიღება და ღირებულებების ჩამოყალიბება რაც სახელმწიფოს მიზნებშია
- რამდენად უსაფრთხოა სკოლაში სიარული?
3. სკოლის მენეჯმენტი
- რამდენად ხდება ფიზიკური თუ ადამიანური რესურსების მაქსიმალურად გაუმჯობესება და მართვა
- რამდენად ორიენტირებულია სკოლა თითოეული მოსწავლის ინტერესებისა და საჭიროებების გათვალისწინებასა და დაცვაზე?
- რამდენად არის სკოლა ორიენტირებული განვითარებაზე?
აკრედიტაციის შემოღებასთან დაკავშირებით არსებობს აზრთა სხვადასხვაობა. საწინააღმდეგო მოსაზრებებიდან ყველაზე ხშირად გაისმის შემდეგი: რამდენად არის დასაშვები, რომ სკოლას მოეთხოვებოდეს, რომ უზრუნველყოს სწავლისთვის საჭირო პირობები, როდესაც ეს სახელმწიფოს ვალდებულებაა. ხშირად აქცენტი ინფრასტრუქტურაზე კეთდება, მაგრამ ხანდახან იგულისხმება ხოლმე ასევე ადამიანური რესურსები და სასწავლო პროცესიც.
ასევე აკრედიტაციის სისტემის მოწინააღმდეგეები ამბობენ, რომ ეს სისტემა გამოიწვევს სკოლების დახურვას. ეს ერთი მხრივ სახელმწიფოს მიერ თავის ვალდებულებებზე უარის თქმას გულისხმობს. მეორე მხრივ კი ეს გულისხმობს განათლების შესაძლებლობის დაკარგვას საქართველოს იმ მრავალი მოქალაქისთვის, რომელსაც სკოლის არჩევის შესაძლებლობა არ აქვს იმის გამო, რომ მის დასახლებაში მხოლოდ ერთი სკოლაა. თავისთავად ეს მოსაზრებები მცდარია, რადგან აკრედიტაცია სულაც არ გულისხმობს იმას, რომ სახელმწიფომ საკუთარი ვალდებულება ინფრასტრუქტურის განვითარებაზე სხვას გადააბაროს და/ან სკოლები დახუროს. აკრედიტაციის ერთერთი უკიდურესი გამოსავალია სკოლის დახურვა, ხოლო ტიპიური კი შენიშვნები, რეკომენდაციები და სამოქმედო გეგმაა, რომელზეც სახელმწიფო და სკოლა თანხმდებიან. თუ სკოლა და სახელმწიფო, ორივე შეთანხმებას ასრულებს, სკოლა ყველა შემთხვევაში გადის აკრედიტაციას. სკოლა კი ალბათ მხოლოდ იმ შემთხვევაში ვერ უნდა გადიოდეს აკრედიტაციას, თუ იქ უბრალოდ სწავლა არ მიმდინარეობს. საქართველოში არსებობს ასეთი სკოლები, სადაც უბრალოდ მოსწავლეების რაოდენობა ყოველწლიურად იკლებს და დასახლებების გაქრობის ხარჯზე სკოლებიც ქრება.
აკრედიტაციის არარსებობის შემთხვევაში - სახელმწიფოს იმაზე ნაკლები ვალდებულებები აქვს საკუთარი მოქალაქეების წინაშე ვიდრე მისი არსებობისას. თუ არ არსებობს მკაფიო სტანდარტები და ამ სტანდარტების შესრულებაზე საზოგადოება არ არის ინფორმირებული, ცხადია, რომ პასუხისმგებლობა არის ნაკლები. შესაძლოა სწორედ ამის გამოა, რომ ზოგიერთი სახელმწიფო მოხელე ეწინააღმდეგება სკოლების აკრედიტაციას, რადგან ასეთ შემთხვევაში დგება საკითხი განათლების ინფრასტრუქტურის დეტალური შესწავლის, შედეგების გასაჯაროებისა და ბიუჯეტის შემდგომი მკვეთრი ცვლილების აუცილებლობის.
აკრედიტაციას გარკვეულწილად ეწინააღმდეგებიან ასევე მასწავლებლების პროფესიული კავშირები. მათ კარგად იციან, რომ აკრედიტაციის შედეგად სკოლების დახურვის საფრთხე ნაკლებია, მაგრამ საფრთხე არსებობს იმის, რომ მასწავლებლების პასუხისმგებლობა გაიზრდება. პასუხისმგებლობის გაზრდა კი ისევე, როგორც ზოგიერთი სახელმწიფო მოხელისთვის ასევე მასწავლებლისთვის ზედმეტი ტვირთია. განსაკუთრებით მძიმეა ეს ტვირთი იმ პირობებში, როდესაც სკოლის დირექტორებს, რომლების პირდაპირი მოვალეობაცაა ხარისხის გაუმჯობესება აქვთ არაპირდაპირი მითითება სახელმწიფოსგან, რომ ნაკლებად გააღიზიანონ მასწავლებლები, ნაკლებად გაუშვან ისინი სამსახურებიდან, რომ უკმაყოფილო ელექტორატს კიდევ დამატებითი ძალები არ შეემატოს. დირექტორები ეძებენ სახელმწიფოსვე შემოღებულ ინტრუმენტებს, რომელიც მათთვის არგუმენტი იქნება არასათანადო კვალიფიკაციის მასწავლებლის შეცვლისთვის. შესაბამისად მასწავლებლების ნაწილს, რომლებსაც იმედი არ აქვთ საკუთარი პროფესიონალიზმის ეშინია ნებისმიერი ასეთი სისტემის.
მაშ ვინ უნდა იყოს აკრედიტაციის მთავარი მომხრე სახელმწიფოს გარდა? პირველ რიგში ეს განათლების ხარისხის გაუმჯობესებით დაინტერესებული მთავარი აქტორები უნდა იყვნენ - მშობლები! სწორედ მშობლებისთვის იქნება მთავარი, რომ აირჩიონ სკოლები ობიექტურად დადასტურებული ხარისხის მაჩვენებლების მიხედვით. ასევე მშობლებისთვის არის მნიშვნელოვანი, რომ ჰქონდეთ თავად სახელმწიფოს მიერ აღიარებული ხარისხის მაჩვენებლები, იმ მომენტში, როდესაც ისინი საკუთარი შვილების სკოლების ინფრასტრუქტურის გაუმჯობესებას ლობირებენ ადგილობრივი თუ ცენტრალური ხელისუფლებასთან.
თუ დაფინანსების სისტემა ისე იქნება მოწყობილი, რომ ადგილობრივი ხელისუფლება ცენტრალურისგან სუფსიდიებს მიიღებს მხოლოდ იმ შემთხვევაში თუ სკოლების ხარისხი იქნება დასაშვები, აკრედიტაციის მხარდამჭერების რიცხვიც გაიზრდება და გავლენის არეალიც.
ამ ეტაპზე მნიშვნელოვანია, რომ სკოლების აკრედიტაცია ჩატარდეს, ჩატარდეს კვალიფიციურად და ჩატარდეს ისე, რომ სახელმწიფო არ შეეცადოს, რომ საკუთარი მოქალაქეებისგან დამალოს ის ნაკლი, რომელიც თითოეულ სკოლას აქვს მიუხედავად მისი მატერიალური თუ ადამიანური რესურსებისა.